سيستم حمل و نقل در خدمت سيستم توزيع

سيستم حمل و نقل وانبارداری و توزيع امير شفقي مجله صنعت حمل و نقل ،شماره مهرماه oct-2007- 1386 سيستم حمل و نقل کالا بعنوان بخشي بي نظير در سيستم توزيع ، نقشي بي بديل در ارائه خدمات مناسب به مشتريان توسط شرکتها داشته و مي توان گفت انتخاب نوع وسيله حمل و نقل و طراحي يک کانال توزيع مناسب ، با ارزيابي نيازها ، انتظارات ، خواسته ها و محدوديتهاي مشتريان رابطه اي تنگاتنگ دارد. در واقع در طراحي يک سيستم توزيع ، بخصوص توزيع فيريکي ، مسئله مهم آنست که با حداقل هزينه ، سطح مطلوب و مناسبي از خدمات به مشتريان ارائه نماييم . توزيع فيزيکي و حمل و نقل کالا به خاطرزمينه هاي بالقوه خود ، اين امکان را به مديران شرکتها مي دهند که با تدبير، به سطح قابل توجهي از صرفه جويي اقتصادي رسيده و ميزان رضايت مشتريان را بالا ببرند حمل و نقل فيزيکي ، معيارها و شيوه ها به کلامی ساده ، جابجایی کالا از نقطه الف به نقطه ب ، که نقطه الف معمولا تولید کننده و نقطه ب مصرف کننده است ، شکل دهنده هسته اصلی و مفهوم حمل و نقل می باشد .سیستم حمل و نقل ازآن جهت که در نهایت بر قیمت نهایی مصرف کننده ، سرعت ، دسترسی و زمان تحویل کالا اثر می گذارد ، به نوبه خود بر میزان رضایت مشتریان تاثیر به سزایی گذاشته و برروند حفظ مشتریان فعلی و جذب مشتریان جدید اثرشایانی دارد . بعبارتی ، تصمیماتی که سفارش دهندگان کالا ، طراحان سیستم توزیع ، مدیران انبارها ، موجودی جنس و حمل و نقل درباره کالا می گیرند ، بر هزینه ها و توانایی ها اثر گذاشته و در نهایت تقاضا را تحت تاثیر قرار می دهد صاحبان صنايع و مديران شرکتها معمولا درانتخاب شيوه حمل و نقل کالا 5 معيار اصلي را همزمان مورد توجه قرار مي دهند .اين معيار ها عبارتند از سرعت ، هزينه ، دسترسي ( که به معني امکان استفاده از لحاظ جفرافيايي ست ) ، ظرفيت ( به معني توان حمل کالاهاي مختلف ) و استقلال (به مفهوم امکان پيشرفت بر اساس برنامه ريزي صورت گرفته ) .بعنوان مثال اگر صاحب کالا به سرعت انتقال کالا مي انديشد ، انتخاب اول خطوط هوايي بوده و در درجه بعد کاميون مي باشد .اگر هدف پايين آوردن هزينه بوده و زمان از اهميت کمتري برخوردار باشد ، استفاده از شيوه آبي و لوله ( با توجه به استعدادهاي ذاتي اين شيوه ) مورد توجه قرار مي گيرند .با وجود تمام اين قوتها و ضعفها به نظر مي رسد در سالهاي اخير، حمل زميني با کاميون ، بالاترين ميزان مزايا را کسب کرده و اين واقعيتي ست که سهم رو به افزايش اين وسيله در صنعت حمل و نقل را توجيه مي نمايد .در اصل در سالهاي اخير به دليل تحولات و نوآوري هايي که در صنعت حمل و نقل صورت گرفته ، همزمان رقابت و انعطاف ، نسبت به نيازهاي مشتريان بين شرکتهاي حمل و نقل افزايش يافته ، که در نهايت منجر به ارائه خدمات بهتر به صاحبان کالا شده است .از ايده ها و شيوه هايي که صاحبان کالاها اين روزها از آن بسيار استفاده مي کنند ادغام دو يا چند روش حمل و نقل است. اين ترکيبات براي صاحبان کالاها مزاياي خاصي به همراه دارد و مثلا استفاده ترکيبي از راه آهن و کاميون نه تنها از وجه هزينه باصرفه تر است ، بلکه راحتي و انعطاف بيشتري را نيز به همراه مي آورد .براي نمونه شيوه حمل کالا با کانتينر يا قرار دادن کالا در صندوق يا تريلر، امکان جابجايي آنرا بين دو وسيله حمل و نقل ( مثلا کشتي و کاميون ) به آساني افزايش مي دهد پنج شيوه و وسيله اصلي حمل و نقل که شرکتها مي توانند با کمک آنها ، کالاي خود را جابجا نمايند عبارتند از : رآه اهن ، کاميون ، لوله ، مسير آبي و مسير هوايي . در بين اين شيوه ها و وسيله ها خطوط راه آهن کماکان بيشترين سهم را در جابجايي کالا داشته و در حمل مواد معدني و شيميايي ، انواع خودرو و موتور سيکلت و محصولات کشاورزي و مصالح ساختماني بسيار مورد استفاده قرار مي گيرد . کاميون که بيشتر در جابجايي مواد غذايي و پوشاک و رايانه و کتب و محصولات کاغذي مورد استفاده قرار مي گيرددر جايگاه دوم است . بعد لوله قرار دارد که در حمل نفت و مواد شيميايي کاربرد بسياري دارد و پس از آن مسير آبي ست که براي حمل غلات و مصالح ساختماني و ذعال سنگ و نفت مورد استفاده قرار مي گيرد . مسير هوايي کم مصرف ترين شيوه حمل و نقل است و بيشتر براي جابجايي مدارک ، اسناد و محصولات فاسد شدني بکار گرفته مي شود 1 - مسير راه آهن : راه آهن معمولا براي حمل کالاهاي حجيم مانند الوار و شن و ماسه بخصوص براي مسيرهاي طولاني ، ارزانترين شيوه به شمار مي رود و اخيرا با نو آوري هاي صورت گرفته در اين صنعت ، خدماتي که به مشتريان عرضه مي شود نيز افزايش يافته است .تجهيزات جديد ، تدارک واگن هاي بي لبه که به حمل تريلرها کمک مي کنند ، امکان تغيير مسير محموله هاي در حال حرکت به سمت مقاصد جديد و يا تکميل و بازپروري بين راهي محصولات ، از جمله خدمات نويني ست که راه آهن در بسياري از کشورهاي پيشرفته جهان ، عرضه مي نمايد 2 - مسير کاميون : کاميون بعنوان وسيله اي براي حمل زميني کالا ، سهم رو به افزايشي در حمل کالا داشته و قسمت اعظم جابجايي درون شهري کالاها به وسيله آن صورت مي گيرد.انعطاف بالاي اين شيوه در زمانبندي و امکان انتقال کالا بصورت خانه به خانه تسهيلات ويژه اي فراهم نموده ، بطوري که از اتلاف وقت به طور چشم گيري جلوگيري مي نمايد و از آسيب ديدگي کالا و خسارات ناشي از دزدي به طور قابل توجهي مي کاهد. طول سفرهايي که به وسيله کاميون بطور ساليانه در ايالت متحده انجام مي شود حدودا برابر 300000 بار رفتن به کره ماه است که دليل اصلي آن اين است که کاميون وسيله اي بسيار مناسب براي حمل کالاهاي ارزشمند در مسافتهاي کوتاه بوده و در بسياري مواقع از نظر کرايه با راه اهن رقابت نزديک دارد 3- مسير لوله : خطوط لوله به دليل محدوديتهاي ذاتي که در حمل و نقل دارند وسيله اي خاص محسوب مي شوند و عمدتا براي جابجايي کالاهاي متعلق به افراي مورد استفاده قرار مي گيرند که خود نيز مالک خطوط لوله باشند . استفاده از اين وسيله براي انتقال گاز طبيعي ، نفت خام و مواد شيميايي بسيار به صرفه مي باشد 4 - مسير آبي : شيوه حمل و نقل آبي متغيري وابسته از وجود آب است . در آمريکاي شمالي به دليل وجود آبراهه هاي متعدد داخلي و رودخانه هاي بزرگ و درياچه هاي پراکنده ، اين شيوه درصد قابل توجهي از حمل بار را به خود اختصاص مي دهد .اين شيوه براي جابجايي کالاهاي حجيم و کم ارزش مانند مواد کاني فلزي و شن و ماسه و ذغال سنگ و غلات و نفت مناسب بوده و هزينه اي بسيار پايين دارد.از طرف ديگر اغلب تحت تاثير شرايط جوي بوده و بعنوان کند ترين شيوه حمل و نقل شناخته مي شود 5 - مسير هوايي : اين روزها هواپيما به دليل ويژگي هاي خاص خود ، وسيله حمل و نقل با اهميتي محسوب مي شود .اين روش به دليل سرعت بالايي که در تحويل کالا دارد از اهميت خاصي برخوردار بوده و براي طي مسيرهاي طولاني در مدت زمان کم ، وسيله اي بسيار مناسب است .ضمن اينکه هزينه هاي انبارداري و نگهداري کالا را کاهش داده ، هزينه هاي بسته بندي را نيز به طرز چشم گيري تقليل مي دهد . مسير هوايي براي حمل کالاهاي فاسد شدني مثل گل و کالاهاي باارزش اما کم حجم مثل جواهرات و ابزار الات فني بهترين شيوه مي باشد . با تمام محاسن هواپيما ، به دليل هزينه بالا ، سهم اندکي ( حدود 1 درصد ) در حمل کالا را به خود اختصاص مي دهد ماهيت و هدف توزيع فيزيکي منظور از توزيع فيزيکي کالا نگهداري و حمل و نقل و آماده سازي کالاها در زمان و مکان مناسب در جهت ارائه خدمات به مشتريان بوده و مستلزم برنامه ريزي ، اجرا و کنترل جريان فيزيکي مواد اوليه و کالاهاي ساخته شده از نقطه مبدا به مقصد مي باشد . هدف سيستم حمل و نقل به سادگي ، رساندن کالا در زمان و مکان مورد نظر و با کمترين هزينه است .بدين منظور، بررسي و کارشناسي براي يک سيستم توزيع و حمل ونقل مناسب معمولا از بررسي خواسته هاي مشتريان آغاز مي شود و با کنکاش در خدماتي که رقبا ارائه مي نمايند پي گرفته مي شود . مشتريان از فروشندگان توقعاتي از جمله تحويل به موقع ، موجودي جنس زياد ، حفظ و نگهداري صحيح کالا ، پذيرش عيوب اجناس و در صورت نياز تعويض جنس و خدمات پس از فروش را دارند . از سوي ديگر شرکتها نيز در پي ارائه خدماتي به مشتريان خود هستند که حداقل در حد خدمات رقبا بوده و سود و افزايش سهم بازار را در پي داشته باشد با توجه به روشن بودن ماهيت و رسالت صنعت حمل و نقل ، شرکتها و مديران همواره در پي بهترين و قابل انعطاف ترين سيستم توزيع با توجه به شرايط روزشان مي باشند. با اين وجود ، ايجاد تعادل بين خواسته هاي مشتريان و توانايي ها و اهداف شرکت هميشه کار آساني نيست . بعنوان مثال حداکثر خدمات به مشتريان به معني موجودي جنس زياد و داشتن انبارهاي فراوان است ، در صورتي که فراهم نمودن همه اين عوامل در کنار هم هزينه ها را افزايش خواهد داد با نگاهي عميقتر به توزيع فيزيکي آنچه در اين رابطه مهم است اين است که اين بخش از فرايند تجاري ، ابزاربالقوه مناسبي براي ايجاد و افزايش تقاضا ست . شرکتها با ارائه خدمات برتر، يا قيمت کمتر ، مي توانند مشتريان بيشتري را به سوي خود جلب نمايند و به همان نسبت هر گونه کوتاهي در تحويل به موقع کالا سبب از دست دادن مشتريان خواهد شد . به بيان ديگر توزيع فيزيکي کالا به دليل اينکه فرايندي هزينه بر است اين امکان را فراهم مي نمايد که شرکتها با تمرکز و کار کارشناسي در آن و کاهش هزينه ها ، به مزيت رقابتي دست يابند والبته بايد به خاطر داشت که در سيستم توزيع فيزيکي بيشترين هزينه مربوط به حمل و نقل است و بعد از آن به ترتيب هزينه هاي موجودي کالا و انبارداري قرار دارند.ساير مواردي که بر روند حمل و نقل و سيستم توزيع کالا اثر دارند سفارش مشتري ، انبارداري ، حفظ سطح موجودي جنس و مسئوليت سازماني توزيع فيزيکي اقلام مي باشد . در سفارش کالا سرعت و دقت موجد انتفاء شرکت و مشتريان شده و در واقع نقطه آغازي ست براي حرکت سيستم توزيع و حمل و نقل .از نظر انبارداري نيز شرکتها مجبورند کالاهاي خود را مادامي که فروش نرفته اند در جايي انباز کنند . تعداد و مکانهاي مناسب براي انبارداري از اهميت ويژه اي برخوردار است و هر قدر انبارها از نظر جغرافيايي پراکندگي بيشتري داشته باشند ، امکان تحويل سريعتر کالا به مشتريان بيشتر خواهد بود .بعضي انبارها تنها اقدام به نگهداري کالاها براي کوتاه مدت و يا بلند مدت مي کنند اما مراکز توزيعي وجود دارند که بجز نگهداري کالا وظيفه انتقال آن را نيز به عهده مي گيرند . نکته ديگر ميزان موجودي جنس در سيستم توزيع کالا ست .براي مديريت شرکتها در صورت نگهداري موجودي کالا ، تناسب فروش و سود با ميزان موجودي جنس ضروري ست و در واقع تصميم صحيح درباره ميزان موجودي ، مستلزم آگاهي دقيق از زمان و مقدار سفارش است . نهايتا اينکه حمل نقل و انبارداري و سيستم توزيع نياز به هماهنگي زيادي دارند و برخي شرکتها براي توزيع فيزيکي خود کميته هاي دائمي مرکب از مديران را در نظر مي گيرند که اغلب براي سياست گذاري در زمينه بهبود و اصلاح شيوه هاي توزيع کالا گرد هم آمده و تصميم گيري مي نمايند موخره توزيع فيزيکي کالا در بيشتر شرکتها بعنوان بخشي هزينه بر بايستي مورد توجه ويژه مديران صنايع و صاحبان کالا قرار گيرد . به همان نسبت که سوء مديريت در اين بخش مي تواند زمينه هايي را فراهم نمايد که شرکتها هزينه هاي گزافي را پرداخت نموده و در نهايت رضايت مندي مشتريان را نيز از دست بدهند ، مديريت جامع و صحيح در اين بخش مي تواند هزينه هاي شرکت را تحت اثر قرار داده و به رسالت شرکت و مديريت کمک شاياني نمايد